Geschiedenis

Geschiedenis van honkbal en softbal in Nederland

De geschiedenis van het honkbal in Nederland start aan het begin van de twintigste eeuw. Gymnastiekleraar J.C.G. Grasé stelt de sport in 1903 voor bij de Amsterdamschen Bond voor Lichamelijke Opvoeding (ABLO). Hij heeft het honkbal ‘ontdekt’ toen hij tijdens een vakantie in aanraking kwam met ‘Amerikaans baseball’.  Samen met andere zomersporten wordt het spel geïntroduceerd op scholen en opvoedkundige instellingen. Demonstratiewedstrijden volgen en in 1906 ontstaat de eerste club: de Amsterdamsche Honkbal Club (AHC), vooral bestaande uit leraren en doktoren van boven de 30 jaar. Ook Grasé sluit zich aan, net als Emile Bleesing; later een sleutelfiguur in de ontwikkeling van de sport. Kort erna vormen leerlingen van een aantal middelbare scholen ook een team, net als gymnastiekvereniging Hercules onder leiding van de heer Baggelaar.

Oprichting bond en eerste clubs

Op initiatief van Grasé wordt in 1912 de Nederlandsche Honkbal Bond (NHB) opgericht. De bond organiseert regelmatig demonstraties, waarin de Amsterdamse clubs Hercules en Quick, opgericht in 1913, een hoofdrol spelen. Twee jaar later wordt Bleesing Bondsvoorzitter; Baggelaar wordt bestuurslid en leidt vrijwel alle wedstrijden, zo de basis leggend voor arbitrage.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog stagneert de groei, maar geïnterneerde Canadese en Amerikaanse militairen brengen na 1918 nieuwe impulsen. Voetbalclubs als Blauw-Wit en Ajax starten honkbalafdelingen als overbruggende zomersport. In 1922 wordt de eerste (Amsterdamse) competitie gespeeld. Quick wordt de eerste kampioen en bestaat vandaag de dag nog steeds – de club is niet alleen de oudste honkbalvereniging van Nederland, maar mogelijk zelfs van heel Europa. Een jaar later volgt de oprichting van de eerste vereniging buiten Amsterdam: SC Haarlem.

Bleesing en de internationale stap

Emile Bleesing blijft ruim dertig jaar bondsvoorzitter en is de grote motor achter de groei. Hij organiseert wedstrijden, lezingen en zoekt contact met voetbalclubs om honkbal als zomersport aan te bieden. Ook legt hij internationale contacten: Amerikaanse marine manschappen spelen in Amsterdam tegen het ‘bondsnegental’, de voorloper van het Nederlands team. In 1934 speelt Nederland zijn eerste interland tegen België (21-12 winst). Twee jaar later volgt de eerste deelname aan een buitenlands toernooi in Parijs.

Oorlogsjaren en geboorte van softbal

Tijdens de Tweede Wereldoorlog gaat de competitie kleinschalig door – als een vorm van afleiding in deze zware jaren. In 1943 ontwikkelt gymnastiekleraar Jules Kammeijer in Haarlem om die reden ook een variant voor vrouwen, met kortere afstanden tussen de honken en onderhands gooien. Het is de geboorte van de variant, waarvan na de oorlog blijkt dat Amerikanen dezelfde sport ook al spelen: softbal. Haarlemse clubs als HHC, EDO en Terrasvogels starten eind jaren veertig met softbalteams. Vanaf eind jaren ’60 volgen ook softbalafdelingen voor mannen.

Groei na de oorlog

Na 1945 krijgt sport een belangrijke maatschappelijke rol. De kwaliteit van het Nederlandse honkbal groei zienderogen. In 1956 wint het Nederlands honkbalteam bij zijn debuut meteen het Europees kampioenschap in Rome. Het is het begin van een reeks van zeven titels op rij. Softbal groeit eveneens. In 1951 wordt de Nederlandse Dames Softball Bond (NDSB) opgericht, later omgedoopt tot Nederlandse Amateur Softball Bond (NASB). Competities worden opgezet en de eerste internationale wedstrijden door een nationale ploeg worden in de jaren zestig gespeeld. In 1979 wint Nederland in Italië (Rovereto) het eerste Europees Kampioenschap softbal – een titel die ze direct viermaal op rij winnen. Eind jaren zeventig fuseren de honkbal- en softbalbond tot de KNBSB.

Toernooien en stadions

Internationale toernooien blijken cruciaal voor de ontwikkeling van de spelkwaliteit van de Nederlandse teams en het ‘ontdekken’ van de sport door het Nederlands publiek. In 1961 wordt de eerste Haarlemse Honkbalweek gehouden, in eerste instantie met teams van Amerikaanse militairen gestationeerd in Nederland en omringende landen. Vanaf 1963 speelt men in het nieuwe Pim Mulier Stadion, het eerste honkbalstadion van Europa. In 1985 volgt het World Port Tournament in Rotterdam. Beide evenementen trekken internationaal tophonkbal naar Nederland. In 1980 ontstaat de Haarlemse Softbalweek, maar na tien edities stopt dit toernooi. Daarnaast Nederland organiseert over de jaren verschillende EK’s, Europa Cups en zelfs WK’s (honkbal in 1986, 2005, 2009 en softbal in 2014).

Nederlandse profs in Amerika

Halverwege de jaren zeventig wordt Win Remmerswaal van het Haagse Storks de eerste in Nederland geboren speler die de Major League haalt. In 1979 maakt hij zijn debuut op de heuvel bij de Boston Red Sox. Later volgen Rikkert Faneyte, Robert Eenhoorn, Ralph Milliard, Rick van den Hurk, Roger Bernadina en Greg Halman. Ook van de eilanden Curaçao en Aruba stromen grote talenten door naar de MLB. Hensley Meulens is de eerste Antilliaanse honkballer op de MLB-velden als hij in 1989 zijn debuut maakt voor de New York Yankees. In zijn voetsporen volgen onder andere Andruw Jones, Didi Gregorius, Xander Bogaerts, Kenley Jansen, Andrelton Simmons, Jurickson Profar en Ozzie Albies. Ook Nederlandse softbalsters weten door te dringen tot het hoogste niveau, zoals Virginie Annveld, Dagmar Bloeming en Britt Vonk in de Amerikaanse profcompetitie, Eva Voortman in Japan en in 2024 een aanzienlijk deel van de selectie, waaronder Suka van Gurp, Lisa Hop en Maxime van Dalen in de Mexicaanse vrouwen profcompetitie.

Internationale successen

Vanaf 1999 mogen profspelers uitkomen voor nationale teams. Dit tilt Oranje naar een hoger niveau. Het absolute hoogtepunt volgt als Nederland in 2011in Panama Wereldkampioen honkbal wordt. In 2013 en 2017 gevolgd door het bereiken van de halve finales van de World Baseball Classic. Het Nederlands softbalteam haalt in 2016 en 2024 de halve finale van het WK. Ook op clubniveau is Nederland succesvol met vele deelnames aan en zeges in Europa Cup toernooien.  Zo nam recordhouder Terrasvogels maar liefst 37 keer deel.

Brede ontwikkeling

Naast topsport wordt gewerkt aan de breedte. Beeball wordt geïntroduceerd voor de jongste spelers, als speelse voorloper van het honkbal en softbal. En ook slowpitch softbal ontwikkelt zich langzaam maar zeker; sinds 2018 heeft Nederland ook in. deze tak van sport een nationaal team dat EK’s speelt.

En ook op bestuurlijk niveau en met de officials levert Nederland een belangrijke bijdrage aan de (internationale) sport.  Onder meer met zitting in verschillende afdelingen van overkoepelende/Europese bonden en officials die internationaal actief zijn.

Honkbal- en softbalsteden

Amsterdam is de bakermat van het honkbal en leverde over de jaren al meer dan 30 landskampioenen. Na de Amsterdamse dominantie in de beginjaren, domineren

in de jaren zestig en zeventig Haarlem Nicols en Sparta Rotterdam het honkbal, terwijl het Rotterdamse Neptunus in de 21e eeuw uitblinkt.

Haarlem groeide uit tot softbalhoofdstad van Nederland en is al jaren toonaangevend in de sport. Samengenomen behaalden de verenigingen tot op heden ruim 35 titels. Door de jaren heen zijn er ook successen in Noord-Brabant en in de regio Enschede – met kampioenschappen op verschillende niveaus en (de organisatie van) toernooien.

In het herensoftbal speelt Den Haag de hoofdrol.

In beweging

Wat begon met een enkele Amsterdamse gymnastiekleraar groeide uit tot een sport die in heel Nederland en op internationaal niveau hoge ogen gooit. Honkbal en softbal hebben zich ontwikkeld tot sporten met rijke tradities, grote namen in de Major League, internationale toernooien en vele successen. De KNBSB blijft investeren in vernieuwing en breedtesport, waardoor de geschiedenis van honkbal en softbal in Nederland onverminderd in beweging blijft.

De tekst is op basis van een uitgebreider stuk over onze geschiedenis door Marco Stoovelaar.